İLK MUSTAFA KEMAL PAŞA ANITI

Şanlıurfa şehir merkezinde Abide diye isimlendirilen yol kavşağında bulunan ve üzerindeki tabelada "Mustafa Kemal Paşa Anıt Çeşmesi" yazan anıttan söz ediyoruz. Öyle görünüyor ki kavşak adını bu anıttan yani abideden alıyor.  Öncelikle bu anıtı diktiren Nusret Bey hakkında Urfa ile ilişkili olarak bilgi vermemiz gerekecek.

     Adı Şanlıurfa'da bir okul, bir cadde ve bir de köye verilmiş bulunan Nusret Bey, 14 Haziran 1917 tarihinden azledildiği tarih olan 6 Nisan 1919'a kadar Urfa mutasarrıfı(valisi) olarak görev yapmıştır. 7 Mart 1919'da İngilizler Urfa'yı işgal ettiğinde mutasarrıflık görevinde bulunuyordu. İşgal kuvvetlerinin komutanı İngiliz yarbay mutasarrıflık makamına gelip "Galip bir hükümetin askeri neden karşılanmıyor?" diye sorduğunda Mutasarrıf Nusret Bey şu cevabı vermiştir:"Haksız yere memleketi işgal eden bir kuvveti karşılamaya çıkmak bir Türk Mutasarrıfına yakışmaz. Bir misafir olarak gelseydiniz sizi Birecik'te karşılardım." (M.Akalın, 1985) Azledilmesini İngilizler Osmanlı Hükümeti'nden istemişlerdir. Buna asıl sebep, işgali öngören Nusret Bey'in Urfa'da ilk Müdafaa-i Hukuk Teşkilatı ile Kuva-i Milliye'nin çekirdeği olan milis gücü teşkil etmesinden İngilizlerin duydukları rahatsızlıktır. Sonra Ermeni Tehciri sebep gösterilerek İstanbul'da Divan-ı Harp'te yargılanacak, İngilizleri memnun etmek için idam edilen üç kişiden biri olacaktır. Bu sebepten Şehit Nusret Bey diye anılmaktadır. 1920'de TBMM açıldığında çıkarılan bir kanunla Nusret Bey'in ailesine maaş bağlanacaktır.

     Anıtın dikilmesinin hikâyesi dikkate değerdir. 1.Dünya Savaşı'nda Çanakkale cephesine Urfa'dan giden tabur Mustafa Kemal komutasında savaşmıştır. Çanakkale cephesinden sağ ve gazi olarak dönenler komutanları Mustafa Kemal'i çevrelerine övgü ile anlatmışlardır. Urfa mutasarrıfı Nusret Bey, 1917 senesinde Mustafa Kemal Paşa ve Çanakkale'de savaşan Urfalı askerlerin anısına bu anıtı yaptırmıştır. O zaman yeni açılan ve bugün Atatürk Bulvarı denilen caddeye de Mustafa Kemal Paşa Caddesi adı verilmiştir. Bu anıt Türkiye'de Mustafa Kemal Paşa adına yapılmış olan ilk anıttır.   

     Anıt yapıldığı yıl o zamanki Vilayet Konağı önüne dikilmiştir. 1972 yılında zamanın Urfa valisi Turgut Sayın tarafından Abide Kavşağı'na taşınmıştır.

    Anıt dört cephelidir. Her cephesinde bir çeşme vardır. Vaktiyle suların aktığını da gördüğümüz Mustafa Kemal Paşa Anıt Çeşmesi'nin yakın yıllarda Abide Kavşağı'nın yeniden düzenlenmesinin ardından yeri değiştirilmiş ve şu anda suları akmaz durumdadır. Anıtın kuzey cephesinde alt alta "Ankara Yolu" ibaresi, 1959 tarihi ve batı yönünü işaret eden ok yer almaktadır. Batı cephesinde "پشا جادسیكمالمسطفی" (Mustafa Kemal Paşa Caddesi) ibaresi ve hemen altta güneyyönünüişaret eden ok, Güney cephesinde "هندستان یولی"(Hindistan Yolu)   ibaresive hemenalttadoğu yönünü işaretedenok,  doğu cephesinde          "قافقاسیا یولی"(Kafkasya Yolu) ibaresi ve onun altında kuzey yönünü işaret eden ok yer almaktadır. Ayrıca batı, güney ve doğu cephelerinde yazıların ve işaret oklarının altında "١٣٣٣"(1333) tarihi yer almaktadır. Bu, Rumi senesi olup miladi takvimde 1917 senesine karşılık geliyor. Bu da Mustafa Kemal Paşa Anıtı'nın dikildiği tarihi göstermektedir. Anıtın kuzey cephesinde yer alan "Ankara Yolu" ibaresinin Latin harfleriyle yazılmış olması altındaki tarih olan 1959'da eklendiğinin işareti olsa gerektir.

      Sonuç olarak Mustafa Kemal Paşa Anıtı, Türkiye'de Mustafa Kemal Paşa adına dikilen ilk anıt olma özelliği yanında tarihin çeşitli dönemeçlerinde bu topraklarda millet olarak verilen varlık mücadelelerinden Urfalıların da iştirak ettiği Çanakkale Savaşı'nı, anıtı diktiren Nusret Bey'in şahsında Urfa'nın istiklal mücadelesini hatırlatması ile dikkati çekmektedir.

İçerik için öğretmenimiz Yüksel GELERİ'ye teşekkür ederiz. 

Kaynak: M.Akalın, 1985